Analiz-Haber: Yunanistan Üzerinden Balkanlar’da Yeni Enerji Dengesi Oluşuyor

BİRLİK Gazetesi olarak son dönemde, Yunanistan-Güney Kıbrıs-İsrail ve ABD arasında özellikle Doğu Akdeniz ve daha geniş coğrafyada enerji konusunda önemli adımlar atılıyor ve önemli gelişmelerin yaşandığını görmekteyiz.

Bu nedenle Dedeağaç açıklarında denizin içine yerleştirilen FSRU (Yüzer Sıvılaştırılmış Doğal Gaz Depolama ve Gazlaştırma Ünitesi) de dahil olmak üzere, Doğu Balkanlar ve Batı Balkanlara yönelik güzergahların oluşturulması, hatta bazı ülkeler arasında karşılıklı gaz tedariki anlaşmalarının yapıldığını da görmekteyiz.

Son olarak, Yunanistan, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve İsrail desteğiyle enerji üzerinden Batı Balkanlar’a doğru etki alanını genişletiyor. Bu bağlamda Sırbistan, Yunanistan’dan doğalgaz tedarikini “kilitliyor”. Yeni boru hatları 2027’ye kadar tam kapasite doluluk oranında seyrediyor.

Halihazırda Bulgaristan’ı besleyen ve Ukrayna’ya kadar uzanan Dikey Koridor’un (Vertical Corridor) temel merkezi konumundaki Yunanistan, ABD ve İsrail’in de yardımıyla Batı Balkanlar’a doğru erişimini genişletme imkanı kazanıyor.

Sırbistan’ın enerji pusulası, Belgrad’ın 2026’dan itibaren Rus doğalgazından uzaklaşmasının yarattığı boşluğu doldurmak için yeni bağlantılar ağı kurmasıyla birlikte kesin bir şekilde Yunanistan’a dönüyor. Avrupa Birliği’nin, sadece Rus gazının kullanımına değil, aynı zamanda üye devletler aracılığıyla üçüncü ülkelere taşınmasına da fren koyma kararı göz önüne alındığında, Sırbistan alternatif tedarik yollarını hızlandırıyor.

Sırbistan-Kuzey Makedonya Boru Hattı

Planın merkezinde, Sırbistan ve Kuzey Makedonya ulusal ağlarını birleştirecek yaklaşık 70 kilometrelik yeni bir boru hattı yer alıyor. İki hükümet halihazırda bir işbirliği mutabakatı imzaladı. Hükümet kaynaklarına göre, Enerji Bakanları bu hafta yol haritasını ve zaman çizelgesini “kilitlemek” için Atina’da bir araya geldi. İşletmeye alma hedefi 2027 yılının sonlarına doğru belirlendi.

Yunanistan’ın LNG Kapısı Kritik Rolde

Yeni tedarik kanalı Sırbistan-Kuzey Makedonya boru hattı, Yunanistan ile bütünleşecek. Sırbistan, Dedeağaç (Aleksandrupolis) LNG terminali üzerinden, Amerikan sıvılaştırılmış gaz da dahil olmak üzere, LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) yüklerini çekmeyi planlıyor.

Bu zincirdeki kritik bir halka da, ilk kez bu pazara akış sağlayacak ve kuzey sınırındaki bağlantı aracılığıyla Sırbistan’a kadar bir rota oluşturacak olan, inşa halindeki Yunanistan-Kuzey Makedonya boru hattıdır. Yunanistan’daki inşaat işlerini, DESFA’nın (Yunanistan Doğal Gaz Sistemi İşletmecisi) ihalesi sonucu yüklenici olan GEK TERNA üstlenmiştir.

Yeni interkonnektör boru hattı, tedarikçi çeşitliliğini artırarak, tek bir oyuncudan kaynaklanabilecek fiyat artışları veya olası tedarik kesintilerine karşı sistemin direncini güçlendiriyor.

Neden Şimdi?

2026’dan itibaren Sırbistan, AB üyesi devletler üzerinden Rus gazı tedarik edemeyecek, bu da ülkeyi kaynakları ve güzergahları acilen çeşitlendirmeye zorluyor. Yeni plan, tedarik riskini azaltıyor, tedarikçileri çeşitlendiriyor ve bölgesel ağlar arası çalışabilirliği artırıyor.

Bu bağlantı sadece Sırbistan’ı değil, tüm bölgeyi ilgilendiriyor. Yunan altyapısının kullanımıyla, Yunanistan, Bulgaristan ve Ukrayna’ya uzanan Dikey Koridor’un ötesinde, Batı Balkanlar’ı da besleyebilecek bir merkez (hub) rolü kazanıyor.

Eğer her şey plana uygun giderse, 2027’de Sırbistan, Yunanistan’ın LNG kapısına açık bir hatta sahip olacak ve Dedeağaç, Rus bağımlılığından sayfa çeviren bütün bir bölge için tedarik merkezi haline gelecektir.

Türkiye Açısından Durum

Bu gelişme, Türkiye’nin bölgedeki enerji rolü ve stratejik konumu açısından da önemlidir:

LNG Rekabeti: Dedeağaç terminalinin Batı Balkanlar’a gaz sağlaması, Türkiye’nin LNG terminalleri ve FSRU’ları aracılığıyla bölgeye gaz sağlama potansiyeliyle rekabet oluşturabilir.

TANAP/TGA Rolü: Türkiye, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) üzerinden Güney Gaz Koridoru’nun önemli bir parçasıdır. Sırbistan’ın Rus gazından uzaklaşması, bölgede artan rekabet ve yeni tedarik güzergahları anlamına gelirken, Türkiye’nin (ve Azerbaycan gazının) Balkanlar’daki rolünü de etkileyebilir.

Bölgesel Enerji Merkezi Vizyonu

Türkiye’nin kendisini bölgesel bir gaz ticaret ve dağıtım merkezi yapma vizyonu bağlamında, Yunanistan’ın Batı Balkanlar’da artan etkisi, Balkanlar’daki enerji jeopolitiğini yakından izlemesini gerektirmektedir.

Türkiye’nin Enerji Stratejisine Olası Etkileri

Yunanistan üzerinden Batı Balkanlar’a açılan bu yeni doğalgaz rotası, Sırbistan’ın Rusya’ya olan bağımlılığını azaltma çabalarının bir parçasıdır. Türkiye için bu durum, hem zorlukları hem de fırsatları barındıran jeopolitik ve ticari bir dinamiği ortaya çıkarır.

1. LNG Tedarikinde Artan Rekabet (Dedeağaç Etkisi)

Dedeağaç LNG terminalinin aktifleşmesi ve Sırbistan’a bağlanması, bölgede LNG rekabetini artıracaktır.

Zorluk: Türkiye, Marmara Ereğlisi, Aliağa gibi LNG tesisleri ve Saros, Hatay FSRU gibi yüzer depolama ve gazlaştırma üniteleri ile önemli bir LNG ithalat ve yeniden ihracat kapasitesine sahiptir.

Yunanistan’ın Dedeağaç üzerinden ABD ve diğer kaynaklardan (Katar, Mısır vb.) gazı Balkanlar’a taşıması, Türkiye’nin LNG terminallerini kullanarak gaz almak isteyen bölge ülkeleri için alternatif bir kapı oluşturur. Bu, Türkiye’nin LNG ticareti üzerindeki potansiyel etkisini ve marjını düşürebilir.

Fırsat: Öte yandan, bölgedeki artan LNG talebi, Türkiye’nin de kendi terminallerinden (özellikle FSRU’lardan) Kuzey Marmara’da kurulacak yeni ticaret merkezi üzerinden daha rekabetçi fiyatlarla gaz arz etme fırsatlarını doğurabilir.

2. Güney Gaz Koridoru’nun (TANAP) Etkisi

Yeni hat doğrudan LNG’ye odaklansa da, bölgedeki tüm gaz kaynakları birbirini etkileyecektir.

TANAP/TGA Rolü: Türkiye, Azerbaycan gazını taşıyan Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) ve onun Avrupa’daki uzantısı olan Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) için kritik bir geçiş ülkesidir.

Yunanistan-Kuzey Makedonya-Sırbistan hattı, gelecekte TANAP/TAP gazının potansiyel bir güzergahı olarak da görülebilir. Türkiye, bu rotanın bir parçası olmasa bile, Azerbaycan gazının Balkanlar’a ulaşmasındaki ana rolünü sürdürecektir.

Bölgesel Entegrasyon: Türkiye’nin Bulgaristan ve Yunanistan ile olan mevcut doğal gaz bağlantıları, bu yeni hattın yarattığı ek ağa entegre olabilir. Türkiye, coğrafi olarak tüm bu hatların merkezindeki kilit bir aktör olarak kalmaya devam edecektir.

3. Bölgesel Gaz Ticareti Merkezi Vizyonu

Türkiye, özellikle Karadeniz gazının keşfi ve uluslararası bir gaz ticaret merkezi kurma vizyonuyla hareket etmektedir. Bu yeni Yunan-Sırp hattı, Türkiye’nin bu vizyonunu iki açıdan etkileyebilir:

Güç Dengesi: Yunanistan’ın “hub” (merkez) rolünün Batı Balkanlar’a kadar genişlemesi, bölgedeki enerji jeopolitiğinde Türkiye’nin tekil dominant rolünü azaltabilir. Türkiye, bu duruma karşı kendi merkezini hızla hayata geçirerek ve komşu ülkelerle yeni anlaşmalar yaparak denge kurmak durumunda kalacaktır.

Artan Güzergah Çeşitliliği: Bölgenin gaz tedarikinde Rusya’dan uzaklaşması ve güzergah çeşitliliğini artırması, uzun vadede gaz fiyatları üzerindeki tekel baskısını azaltacaktır. Bu durum, tüm alıcılar (Türkiye dahil) için potansiyel olarak daha uygun fiyatlar anlamına gelebilir.

4. Jeopolitik Rekabet

Türkiye ve Yunanistan arasındaki bölgesel rekabet, enerji alanında da devam etmektedir.

Etki Alanı Mücadelesi: Yunanistan, Dikey Koridor (Bulgaristan, Romanya, Ukrayna) ve şimdi Batı Balkanlar (Kuzey Makedonya, Sırbistan) üzerinden etki alanını genişletmektedir. Bu, Türkiye’nin Balkanlar’daki stratejik ekonomik ve siyasi nüfuzunu korumak için enerji diplomasisini daha aktif kullanmasını gerektirebilir.

Sonuç olarak, Yunanistan-Sırbistan boru hattı, Türkiye için doğrudan bir tehditten ziyade, bölgedeki enerji rekabetini derinleştiren ve Türkiye’nin kendi merkez olma hedefine ulaşması için hızlanması gerektiğini gösteren stratejik bir gelişmedir. Türkiye’nin yanıtı, kendi LNG ve boru hattı kapasitelerini daha etkin kullanarak ve ticaret merkezi vizyonunu somutlaştırarak rekabetçi bir pozisyon almaktır.

Stratejik Hedefler ve İşbirliği Olanakları

Türkiye’nin Balkanlar’da enerji alanında stratejik avantaj sağlaması için en önemli iki hedef ülke Bulgaristan ve Bosna Hersek’tir.

1. Bulgaristan (Mevcut Kapasiteyi ve Dikey Koridoru Güçlendirme)

Bulgaristan, Türkiye’nin AB ile olan doğal gaz bağlantılarının ana kapısıdır ve mevcut Dikey Koridor’un (Yunanistan’dan Bulgaristan, Romanya ve Ukrayna’ya uzanan) kilit halkasıdır.

İşbirliği Alanı Stratejik Avantaj Boru Hattı Kapasite Artışı

Türkiye, mevcut Türkiye-Bulgaristan doğal gaz interkonnektörünün (IBT) kapasitesini (özellikle Türkiye’den Bulgaristan’a akış yönünde) artırarak, kendi LNG terminallerinden veya Azerbaycan/Karadeniz gazından Bulgaristan’a ve ötesine daha fazla gaz tedarik edebilir.

Gaz Depolama Ortaklığı

Bulgaristan’daki Çiren Yeraltı Gaz Depolama Tesisi’nin kapasitesinin genişletilmesi için işbirliği. Türkiye, bu tesiste depolama alanı garantisi alarak veya ortak yatırım yaparak, kış aylarında Balkanlar’a istikrarlı arz sağlama rolünü güçlendirir.

Ticaret Merkezi Entegrasyonu

Türkiye’de kurulması planlanan Gaz Ticaret Merkezi’nin, Bulgaristan’ın gaz ticaret platformlarıyla doğrudan entegrasyonu. Bu, Türkiye’nin belirlediği fiyatların Kuzey Balkan piyasasına daha hızlı ve etkin ulaşmasını sağlar.

Rekabet Yönetimi

Yunanistan’ın Dikey Koridor’daki rolü ile rekabet etmek yerine, Bulgaristan ile olan bağı güçlendirerek Türkiye’nin koridordaki hayati rolünü pekiştirir.

2. Bosna Hersek (Batı Balkanlar’a Yeni Giriş Kapısı)

Sırbistan’ın Yunanistan’a yönelmesi, Türkiye için henüz tam entegre olmayan Batı Balkanlar’ın diğer parçalarına odaklanma fırsatı sunar. Bosna Hersek, hem stratejik konumu hem de henüz tam oturmamış gaz altyapısı nedeniyle kritik öneme sahiptir.

İşbirliği Alanı Stratejik Avantaj Yeni Boru Hattı Bağlantısı

Hırvatistan (Adriyatik LNG terminali) üzerinden Bosna Hersek’e, veya potansiyel olarak Türkiye ve Bulgaristan’dan geçen güzergahlarla bağlantı kurma planlarını desteklemek. En stratejik adım, Saraybosna-Beograd bağlantısına bir alternatif yaratmaktır.

Enerji Güvenliği Yatırımları

Bosna Hersek’in Rus gazına olan bağımlılığını azaltacak yeni gaz tedarik projelerine (örneğin FBiH’deki yeni boru hatları) Türk şirketlerinin doğrudan yatırım yapması ve gaz tedariki garantisi vermesi.

Jeopolitik Nüfuz

Bosna Hersek ile güçlü enerji ortaklığı kurmak, Türkiye’nin Batı Balkanlar’daki siyasi ve ekonomik nüfuzunu pekiştirir. Yunanistan-Sırbistan eksenine karşı stratejik bir denge unsuru oluşturur.

LNG/CNG Tedariki

Boru hattı inşaatları tamamlanana kadar küçük ölçekli, hızlı çözümler olan Sıkıştırılmış Doğal Gaz (CNG) veya mobil LNG çözümleri ile Bosna Hersek pazarına giriş yapmak.

Özet Strateji

Türkiye, bir yandan Bulgaristan ile olan ilişkilerini güçlendirip mevcut Dikey Koridor üzerindeki hakimiyetini sağlamlaştırırken, diğer yandan Bosna Hersek gibi stratejik bir ülkeyi hedefleyerek Batı Balkanlar’a yeni bir giriş kapısı açmalı ve Yunanistan-Sırbistan hattının oluşturduğu dengeyi kendi lehine çevirmelidir.

Bu analiz ışığında, Türkiye’nin öncelikli olarak Bulgaristan ile IBT kapasite artışını görüşmeye başlaması, kısa vadede en hızlı ve en etkili stratejik avantajı sağlayacaktır.

Türkiye’nin Balkanlar Enerji Diplomasisi Yol Haritası

Bu yol haritası, belirlenen stratejik avantaj hedeflerine (Bulgaristan ve Bosna Hersek) odaklanarak, kısa ve orta vadede atılması gereken adımları içerir.

Öncelikli Hedef 1: Bulgaristan (Mevcut Bağlantıyı Güçlendirme)

Bulgaristan ile olan işbirliği, halihazırda var olan altyapı nedeniyle en hızlı sonuç alınabilecek ve Dikey Koridor’daki rolümüzü pekiştirecek adımdır.

Aşama Diplomatik Görüşme Odak Noktası Ana Hedef Zaman Çerçevesi

1. Hızlandırılmış Düzey Enerji

Bakanları ve İlgili Şirket CEO’ları (BOTAŞ, Bulgargaz) IBT Kapasite Artışı: Mevcut Türkiye-Bulgaristan interkonnektör boru hattının (IBT) Türkiye’den Bulgaristan’a akış yönündeki kapasitesinin derhal artırılması için teknik ve finansal anlaşmanın imzalanması. Hemen (3-6 Ay)

2. Stratejik Düzey Başbakan/Cumhurbaşkanları Düzeyi Ziyaretler Gaz Ticaret Entegrasyonu: Türkiye’deki Gaz Ticaret Merkezi ile Bulgaristan’daki ticaret platformları arasında teknik entegrasyon için Mutabakat Zaptı (MoU) imzalanması. Orta Vade (6-12 Ay)

3. Yatırım Düzeyi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlıkları Bulgaristan’ın Çiren Gaz Depolama Tesisi genişletme projesine potansiyel Türk finansmanı veya BOTAŞ’ın depolama alanı kiralaması konusunda Çerçeve Anlaşması yapılması. Orta Vade (12-18 Ay)

Öncelikli Hedef 2: Bosna Hersek (Yeni Pazar Yaratma)

Bosna Hersek ile işbirliği, Batı Balkanlar’da Yunanistan-Sırbistan eksenine karşı bir dengeleyici rol üstlenmeyi ve yeni bir pazar oluşturmayı amaçlar.

Aşama Diplomatik Görüşme Odak Noktası Ana Hedef Zaman Çerçevesi

1. Hızlandırılmış Düzey Dışişleri ve Ticaret Bakanlıkları Enerji Güvenliği Ortak Deklarasyonu: Bosna Hersek’in (özellikle FBiH) Rus gazına olan bağımlılığını azaltma ve tedarik kaynaklarını çeşitlendirme konusunda Türkiye’nin desteğini teyit eden üst düzey bir deklarasyon yayımlanması. Hemen (3-6 Ay)
2. Proje Geliştirme Düzeyi Enerji Şirketleri (BOTAŞ/Özel Sektör) ve Bosna Hersek Federasyon Hükümeti Altyapı Yatırımı: Bosna Hersek’teki yeni doğal gaz boru hattı projelerine (örneğin Hırvatistan’dan bağlantı) Türk şirketlerinin yapım ve tedarik garantörlüğü ile katılımı için niyet mektubu imzalanması. Orta Vade (6-12 Ay)
3. Ticaret Düzeyi Ticaret Heyetleri Bosna Hersek’e, boru hattı bağlantıları tamamlanana kadar Türk LNG terminallerinden veya FSRU’lardan mobil CNG/LNG taşıma çözümleri sunulması ve ilk ticari anlaşmaların imzalanması. Kısa/Orta Vade (6-18 Ay)

Kritik Yan Hedef: Azerbaycan (Ortak Strateji) Türkiye, Balkanlar’daki bu adımları atarken, ana tedarikçisi olan Azerbaycan ile tam koordinasyon içinde olmalıdır.

Aşama Diplomatik Görüşme Odak Noktası Ana Hedef Zaman Çerçevesi Koordinasyon Düzeyi Türkiye-Azerbaycan Yüksek Düzeyli Enerji Çalışma Grubu Balkan Stratejisi Uyumu:

Azerbaycan’dan gelen TANAP/TAP gazının potansiyel pazar alanları ile Türkiye’nin LNG ve Karadeniz gazı stratejisinin Balkanlar’da tam olarak uyumlu hale getirilmesi.

Bu yol haritası ile Türkiye, Yunanistan’ın Batı Balkanlar’daki yükselen enerji rolüne karşı proaktif bir duruş sergileyebilir ve kendi bölgesel enerji merkezi olma vizyonunu somut adımlarla destekleyebilir.