“Ekümenik Patrik” İfadesine Türkiye’den Tepkiler

ABD’nin Ankara Büyükelçisi Tom Barrack’ın, Fener Rum Patriği Bartholomeos’a “Ekümenik Patrik” unvanıyla hitap etmesi Türkiye’de yeni bir tepki dalgasına yol açtı.

Söz konusu açıklama, Barrack’ın Patrik ile Fener’de yaptığı görüşmenin ardından geldi. Görüşmede, Patrik’in Amerika Birleşik Devletleri’ne yapacağı yaklaşan ziyaret ve ABD Başkanı ile görüşmesi ile birlikte Türkiye, Suriye ve daha geniş bölgede dinler arası diyaloğun teşvik edilmesi ele alındı.

Ortodoks Kilisesi içinde “Ekümenik” teriminin kullanımı, Türkiye devleti tarafından resmî olarak tanınmamaktadır. Konunun hukuki ve siyasi boyutu, Türk yetkililerin hatırlattığı üzere, Patrik’in siyasi faaliyetlerde bulunmaması şartıyla Türkiye’de kalmasına izin verildiğinin kabul edildiği Lozan Antlaşması hükümleriyle bağlantılıdır. Bu husus, Antlaşma’nın nihai metninde özel bir madde olarak yer almasa da müzakere tutanaklarında bulunmaktadır.

Bu konuya ilişkin Türkiye Dışişleri Bakanlığından yapılan son açıklama, 2024 yılında Patrik’in yurt dışında “Ekümenik Patrik” unvanıyla anıldığı uluslararası bir siyasi belgeyi imzalamasının ardından geldi. Açıklamada, Türkiye’nin Patrikhane’nin statüsüne ilişkin tutumunun değişmediği yinelendi.

Barrack’ın ifadelerini eleştirenler arasında, eski Dışişleri Bakanı ve Zafer Partisi Genel Başkan Yardımcısı Şükrü Sina Gürel de yer alıyor. Gürel, açıklamalarında, Türkiye’nin Lozan Antlaşması’ndaki taahhütlerine sıkı sıkıya uyması gerektiğini vurgulayarak, Patrik’in İstanbul’da kalmasının siyasi faaliyetlerden uzak durması şartıyla kabul edildiğini hatırlattı. Ona göre Patrikhane, hem iç hem de uluslararası siyasi faaliyetlerde bulunmuştur. Buna örnek olarak, Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin Moskova Patrikhanesi’nden ayrılarak, Rusya–Ukrayna savaşı başlamadan hemen önce Fener’e bağlanma kararını gösterdi.

Gürel, Türk makamlarının Patrikhane’ye ciddi bir uyarıda bulunması gerektiğini vurgulayarak, Cumhurbaşkanlığı tarafından “Ekümenik” olarak tanınmasının bu tür adımları zorlaştırdığını belirtti. Ayrıca, net bir devlet tutumu olmadan Patrikhane’nin Vatikan’daki Kutsal Makam’a benzer bir tutum geliştirebileceği uyarısında bulundu.

Eski Bakan, Türkiye’nin iki eksende hareket etmesi gerektiğini düşünüyor:

-Amerika Birleşik Devletleri’ne yönelik diplomatik girişim – ABD Büyükelçisinin persona non grata ilan edilmesi ihtimalinden önce, uyarılar ya ikili temas yoluyla ya da Türkiye’nin Washington Büyükelçiliği aracılığıyla yapılabilir.

-Patrikhane’ye açık uyarı – “Ekümenik” unvanının Türkiye tarafından tanınmadığı ve siyasi faaliyetlerin devam etmesi durumunda ülke dışına çıkarılmaya kadar varabilecek sonuçlar doğurabileceği belirtilmelidir.